هرگاه به صنعت شکلات و بیسکویت ایران در دهه چهل و پنجاه می‌نگریم، نام علی خسروشاهی و شرکت مینو به یاد می‌آید. وی در طی بیست سال، شرکت مینو را به بزرگترین تولید کننده صنعت غذایی تبدیل کرد و توانست آن را از یک شرکت به پنج شرکت توسعه دهد. این شرکت بعد از ۱۵ سال فعالیت در اردیبهشت سال ۱۳۵۳ وارد بورس گردید.
علی خسروشاهی در اواسط سال ۱۲۹۰ در تبریز در خانواده ای پر جمعیت به دنیا آمد. حاج غفار خسروشاهی، هشت فرزند داشت. علی، تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تبریز گذراند و در حدود سال ۱۳۱۹ از دانشگاه تهران با مدرک لیسانس حقوق، فارغ‌التحصیل شد. پس از آن، همراه با پدرش در تبریز و بعد تهران، مشغول تجارت گردید.
علی خسروشاهی – بر خلاف نسل اول خاندانش – تحصیل کرده دانشگاه و آگاه به زبان فرانسه و انگلیسی بود. تحصیلات وی در رشته حقوق و دانستن زبان خارجی، فعالیت تجاری وی را تسهیل می‌کرد. او در آغاز فعالیت تجاری، معاملات اقتصادی را به صورت قرارداد تنظیم می‌کرد. این رویه برای بسیاری از همکاران تجاری، قابل قبول نبود؛ به گونه‌ای که او مجبور به تغییر رویه شد و مانند بسیاری از بازاریان بر اساس اعتماد، به معاملات تجاری پرداخت. او و برادرش، جلیل خسروشاهی تا سال ۱۳۵۸، مالکیت و مدیریت گروه مینو را در دست داشتند. حسن – که تحصیل کرده آمریکا بود – از سال ۱۳۴۶ به فعالیت خانوادگی، پیوست.
علی خسروشاهی، تجربه فعالیت اقتصادی در بازار تبریز و تهران را داشت. شناخت نظام بنکداری، خرده فروشی، ارتباط با شرکای تجاری در شهرستان‌ها، آشنایی با نظام بانکی و اعتباری و خوش نامی خانواده آنان (در طی سه دهه)، ابزارهای لازم را برای ورود آنان به عرصه سرمایه‌گذاری بلندمدت فراهم می‌کرد. سالها تجربه در بازار آزاد، توانایی فوق العاده‌ای در اداره مؤسسه تولیدی برای وی فراهم کرده بود. او بر اجزای مختلف مالی، اداری، تولیدی و بازاریابی اشراف داشت و در زمان فعالیتش یکی از متخصصین شیرینی‌سازی در ایران بود. وی برای حل مشکلات از افراد، به طور شفاهی و کتبی، راهنمایی می‌خواست. او در استفاده از موقعیت‌ها، استعداد عجیبی داشت؛ گاهی اتفاق می‌افتاد که شرکت به کالایی نیاز داشت؛ ولی به دلیل سلیقه شخصی و مدیریتی، به آن کالا مجوز ورود نمی‌دادند؛ او صبر می کرد تا در زمان خاصی که تحولات اداری و مدیریتی در گمرک اتفاق می‌افتاد؛ کالای موردنظر را وارد می‌کرد و به این وسیله مشکل شرکت را حل می‌نمود. یک بار که شکر از کارخانه قوچان خریداری کرده بود، محموله به عنوان قاچاق، توقیف شد. او توانست با مشکل فراوان، شکر را از توقیف آزاد نماید.
علی خسروشاهی از اعتماد به نفس بالایی برخوردار بود. به روایتی، وقتی مسئله‌ای از نظرش درست بود، به شدت بر روی آن پافشاری می‌کرد، در امور اداره شرکت – خصوصا در بحران ماه های اول پس از پیروزی انقلاب- کمتر ملاحظه کار بود.
در اوایل دهه بیست با دختر قائم مقام رفیع از مقامات ذی نفوذ سیاسی، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، دو دختر و دو پسر بود. یکی از دخترانش مدتی در بخش تولید لوازم آرایش، کار می‌کرد.
از نظر سبک زندگی، سعی می کرد الگویش، نمایش ثروت نباشد. با این که صاحب ثروت بود از سوار شدن بر ماشین‌های گران قیمت خودداری می‌کرد؛ زیرا نمایش ثروت را موجب حسادت نیروی کار و جامعه فقیر می‌دانست. یک ماشین آریا داشت؛ حتی در خانه‌اش خدمتکار دائمی نداشت. و در بسیاری مواقع، همسرش شخصا پذیرایی می کرد.
در اوایل دهه پنجاه، فعالیت صنعتی در ایران شتاب پیدا کرد؛ از این رو، شرکت‌ها با مشکل کمبود کارگر مواجه شدند. در مواردی کارگر از اراک می‌آوردند و برخی از معاودین عراقی را جذب شرکت کردند. شرکت مینو، سعی می‌کرد علاوه بر بیمه کردن کارگران، حقوق قانونی‌شان را به آنها بپردازد. سرویس ایاب و ذهاب نیز از سال ۱۳۵۱ برای کارکنان برقرار بود. هنگامی که بخش تازه‌ای، به واحد تولیدی اضافه میشد می‌پرسید چند نفر شاغل به این واحد، اضافه می‌شوند؟ وقتی پاسخ می‌شنید که مثلا صد نفر، با خوشحالی می‌گفت: صد نفر نان خور به مجموعه اضافه شدند.
به روایت یکی از مدیرانش، خسروشاهی، قبل از تأسیس شرکت مینو، آب نبات و بیسکویت را از انگلیس وارد می‌کرد. نام او به عنوان یکی از مؤسسان شرکت علاءالدین ایران ذکر شد که با سرمایه‌گذاری مشترک یوسف خویلو، مسعود پورقامیری و سه انگلیسی تأسیس شده بود. این شرکت در سال ۱۳۳۷ با سرمایه دویست و بیست میلیون ریال، و هجده هزار متر زیر بنا، در کیلومتر ۱۴ جاده کرج، تأسیس شد. کار آن، تولید بخاری و اجاق خوراک پزی بود.
شرکت پارس مینو در ۱۶ آبان ۱۳۳۸ به منظور تولید مواد غذایی و دارویی در کیلومتر 10 جاده مخصوص کرج با شماره ثبت ۶۹۸۰ شروع به فعالیت کرد. مساحت کل کارخانه ۲۲۳۳۰۰ متر مربع و زیربنای آن تا سال ۱۳۵۶ به ۷۰۰۰۰ متر مربع گسترش یافت.
آنها ماشین‌های بسته‌بندی سوئیسی و ایتالیایی، ماشین‌آلات پخت انگلیسی و آلمانی، ماشین‌های پفک نمکی آمریکایی و برخی از ماشین‌های تولید آدامس را از ژاپن وارد کردند. شرکت‌های تولید دارو، شرکت متعلق به داداش‌زاده و شرکت ویتانا متعلق به تهرانچی از رقیبان شرکت مینو در تولید کیک، بیسکویت و… بودند. محصولات غذایی، تحت لیسانس شرکت‌های خارجی بودند؛ مثلا پفک نمکی، تحت لیسانس ماتریس فودز و بیسکویت، تحت لیسانس یک شرکت انگلیسی بودند. داروهایی که تحت لیسانس شرکت های خارجی بودند پس از آن که در کارخانه تولید می شد، مورد آزمایش قرار می‌گرفت و پس از اجازه پخش، وارد بازار ایران می شد. یک قرارداد رویال تی (حق ليسانس) بسته شد که بر اساس آن، به ازای هر بسته تولید به شرکت های خارجی صاحب امتیاز آن محصول، حق لیسانس پرداخت میشد.
سه سال پس از شکل‌گیری و گسترش فعالیت گروه مینو، در ۳۱ تير ۱۳۴۱ شرکت شوكو پارس، با شماره ثبت ۸۳۰۲ برای تولید انواع مواد غذایی و شکلات تأسیس شد.
در سال ۱۳۴۱، کارخانه دارویی، بهداشتی مینو به بهره برداری رسید و تا سال ۱۳۵۷ تولیدات خود را تحت لیسانس برندهایی معتبر اروپایی به بازار عرضه می‌کرد. لوازم آرایشی، بخش کوچکی از فعالیت شرکت را تشکیل می داد. در آغاز این محصولات عمدتا به صورت مواد آماده، وارد و در ایران مخلوط و بسته‌بندی می‌شدند؛ در نتیجه در شرکت کمتر کار اساسی در تولید ارزش افزوده صورت می‌گرفت.
در ۱۹ مهر ۱۳۴۹ (یازده سال پس از تأسیس شرکت مینو) سومین شرکت گروه به نام شرکت صادراتی پر سوئیس (سهامی خاص) با هدف صادر کردن تولیدات شرکت و با شماره ثبت ۱۴۲۳۴، تأسیس شد. روند توسعه شرکت، این ضرورت را ایجاد می کرد که شرکت‌های جدید برای انجام صحیح‌تر فعالیت‌ها ایجاد شود. یکی از این شرکت‌ها، چاپخانه بزرگی برای نیازهای چاپی شرکت تأسیس کرد؛ همچنین کارخانه کشمش پاک کنی را در قوچان بنا نمود. او در سال ۱۳۵۱ شرکت صنعتی مینو با هدف تولید محصولات غذایی، شیرینی و شکلات در استان زنجان (خرم دره، کیلومتر ۸۵ جاده قزوین-زنجان) به وسعت ۵۴ هکتار احداث شد و در سال ۱۳۵۳ شروع به کار کرد. در خرم دره امکانات، بسیار کم بود. تأسیس شرکت مینو در آنجا بستر لازم را برای توسعه منطقه، ورود شرکت های دیگر را به خرم دره و در نتیجه گسترش اشتغال و فعالیت های زیربنایی – مثل برق، آب و جاده – فراهم کرد. زمین های کارخانه از زمین داران بزرگ خریداری شد و تولیدات شرکت در قالب ده ها محصول بیسکوئیت، تافی، کیک، آرد صنعتی و پفک به بازار عرضه گردید. شرکت در تولید اقلام دارویی، تحت لیسانس شرکت های معتبری، مثل ساندوز سوئیس، بوتس و سرل انگلستان و اورال فرانسه بود و لوازم آرایشی، بهداشتی خود را با برندهایی مثل لانكوم، وبشی و گی لاروش به بازار عرضه می کرد.
شرکت مینو برای تربیت نیروی ماهر، کارگران دیپلمه و بالاتر را به مؤسسه های مختلف آموزشی اعزام می کرد؛ تا تولید شکلات را بیاموزند. همچنین برای کسب توانایی های بیشتر، کارگران فنی را به سوئیس، آلمان و آمریکا اعزام می فرستاد.
اعضای هیئت مدیره رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت در طی ۲۰ سال، عمدتا علی، جلیل و حسن خسروشاهی بودند. با افزایش شعبه های شرکت، توسعه فعالیت آن و ورود شرکت به بورس، مدیرانی از خارج خانواده نیز به مجموعه شرکت اضافه شدند. محصولات غذایی شرکت شامل انواع شکلات، بیسکوئیت، ویفر، آدامس، آب نبات، کیک، تی تاپ، تافی، محصولات دارویی شامل، انواع شربت، قرص، پماد و محصولات آرایشی و بهداشتی، شامل انواع کرم و رژلب بود. برخی از وسایل آرایشی، مثل عطر و ادکلن نیز از خارج، وارد می شد.
تبلیغات شرکت مینو در نشریات، رادیو و تلویزیون – در مقایسه با سایر هزینه ها – قابل توجه بود. یکی از تبلیغات مشهور مینو این بود که: «هر چه مارک مینو است، همتا ندارد.» برند مینو در کشورهای عربی شهرت داشت که یک شرکت تولید بیسکویت نام محصول خود را فینو گذاشت.
در حوزه کمک های اجتماعی نیز، خسروشاهی مشارکت فعال داشت. در هنگام بیماری خانواده مدیران، در صورت نیاز به آنها کمک می کرد. هنگامی که دکتر قریب برای او پیام داد که بیمارستانشان دچار مشکل است، به آن جا کمک کرد. هنگامی که آموزش و پرورش، می‌خواست ۲۵۰۰ مدرسه به کمک افراد خیر بسازد علی خسروشاهی گفت ما در منطقه خسروشاه (اطراف تبریز) پنج مدرسه می‌سازیم. او در برابر درخواست وزارت آموزش و پرورش، مبنی بر آن که پول به آنها پرداخت شود تا مدرسه بسازند، به دلیل اسراف و حیف و میل سازمانهای دولتی نپذیرفت. او به سختی به سازمانهای دولتی کمک می‌کرد. سرانجام علی خسروشاهی، مردی که صنعت شیرینی سازی ایران را در طی ۲۰ سال گسترش داد و نام وی و برند شرکتش به نام پارس مینو، خوراک، پر سوئیس، صنعتی مینو (خرم دره) و دارویی و بهداشتی مینو در منطقه برجسته بود، در آغاز دهه هشتاد خورشیدی در سوئیس بر اثر تصادف با موتور فوت کرد.
منبع: کتاب سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران
گردآورندگان: فریدون شیرین کام- ایمان فرجام نیا